Annemarie: Wat een mooi gebouw heeft Vrijburg! Maar het is wel uit 1933. Wat betekent het beheer van zo’n oud gebouw als het gaat om duurzaamheid?
Mariette: Dit negentig jaar oude gebouw maakt het inderdaad wel tot een uitdaging om wat te doen aan duurzaamheid. Het gebouw kiert en tocht aan alle kanten; we hebben veel glas-in-loodramen, en die zijn bekend om hun warmteverlies. De kerkzaal heeft een prachtig hoog schip, maar alle warmte trekt naar boven.
We zoeken dus naar oplossingen om minder energie te verliezen. Er wordt nu toegewerkt naar een verwarming in de kerkzaal, die op vier meter hoogte geluidloos een soort warmteschild naar binnen blaast, zodat de warmte beneden blijft. Voor de glas-in-loodramen in de drie benedenzalen en de Moddermanzaal is dubbel glas aangebracht. Dat zijn kostbare oplossingen waar we enige subsidie voor kregen. Het gebouw is een monument, dat stelde eisen aan de oplossingen die werden gekozen. Het werden losse ramen voor de oorspronkelijke ramen; je moet het weten om het te zien.
Nu worden er ook plannen gemaakt om dubbele ramen voor een gedeelte van de glas-in-loodramen in de kerkzaal te plaatsen. In het hele gebouw is ledverlichting gekomen. Daar moesten speciale lampen voor ontworpen worden: met wel hetzelfde aanzicht, maar een heel andere techniek. Boeiend hoe daar tegenwoordig oplossingen voor zijn. Voor de komende jaren denken we aan zonnepanelen op het dak van het achtergedeelte van het gebouw; de vergunning hebben we al Als in de komende vijf jaar de verwarmingsketels vervangen moeten worden, hopen we van het gas af te kunnen en over te gaan op een warmtepomp. Zo kijken we steeds vooruit en zoeken we naar manieren om ons energiegebruik te verminderen.
Mariette Hamaker is beheerder bij Vrijburg, gangmaker van verduurzaming en coördinator van de tuin.
Mariette: Maar de Keizersgrachtkerk is ook oud, hoe gaat dat bij jullie?
Annemarie: Ja, de kerk is al uit 1888, maar heeft wel het voordeel dat het aan de gracht tussen gebouwen in staat. Vergeleken met andere kerken hebben we daarom lage energielasten. En we hadden het geluk dat er in 2015 zonnepanelen op konden worden geplaatst; uit het zicht, dat was wel een voorwaarde. Dit was het eerste wapenfeit van de Klimaat & Geloofgroep, die nog steeds bestaat. Het is erg inspirerend om met een paar mensen na te denken over duurzame mogelijkheden, zowel binnen de gemeente als ook voor de gemeenteleden thuis. Maar wij hebben als Klimaat en Geloofgroep geen bemoeienis met het gebouw.
Annemarie: Wat is eigenlijk jouw motivatie om zo betrokken te zijn bij milieuvraagstukken?
Mariette: Ik ben er mee opgevoed. Mijn vader was beroepsmatig betrokken bij zonne-energie en warmtevraagstukken. Wij hadden er vaak gesprekken over. Toen ik in 1977 in Amsterdam kwam wonen, ben ik tegelijkertijd lid geworden van zowel de Remonstrantse gemeente als van Milieudefensie. Het is een vanzelfsprekendheid voor me. Mijn bezorgdheid voor de heelheid van de schepping, de aarde, volgende generaties, mens, plant, dier en onze hele existentie speelt mee.
Mariette: En wat drijft jou om je zo in te zetten voor duurzaamheid?
Annemarie: Ik deel de zorgen die je noemt, en daarbij denk ik ook aan de klimaatverandering en teruggang in biodiversiteit zo onrechtvaardig uitpakt voor de mensen in kwetsbare landen. Onze westerse leefstijl is zo schadelijk, en tegelijkertijd voel ik ook zelf hoe moeilijk het is om tot een eerlijke voetafdruk te komen. Ik was altijd al gemotiveerd, maar toen ik me erin ging verdiepen, voelde ik nog meer de urgentie.
Annemarie van Wijngaarden is Emeritus predikant, lid van de Klimaat & Geloofgroep in de Keizersgrachtkerk en lid van de Duurzaamheids-tafel bij de PKA
Annemarie: in 2024 werd Vrijburg lid van de Groene Kerken. Hoe is dat gegaan?
Mariette: Eerst aarzelden we. Was het wel nodig? We waren toch al begonnen met groene maatregelen? Maar toen merkte ik hoe leuk het is met anderen na te denken over meer kleine huishoudelijke stapjes om beter om te gaan met het milieu. Zo ontdekte ik bijvoorbeeld het bestaan van duurzame waxinelichtjes. Groene kerk worden is eigenlijk heel inspirerend.
Mariette: Maar daar weet jij vast zelf alles van. Jullie zijn al zoveel langer groene kerk.
Annemarie: De Keizersgrachtkerk is al dertien jaar groene kerk, gewoon vanuit betrokkenheid bij het milieu. Als kerk heb je de kans én de verantwoordelijkheid om dit bij je doen en laten mee te wegen. Mensen denken vaak dat groene kerk worden iets veeleisends is, maar eigenlijk kun je het groene kerkbordje al aanvragen als je als kerk van plan bent om elk jaar één duurzame stap te zetten op welk gebied ook. Het gaat er eigenlijk om of een paar mensen bereid zijn om hierover na te denken en initiatief te nemen.
Annemarie: Intussen doe jij namens Vrijburg ook mee met de werktafel Duurzaamheid van de PKA. Daar nemen vijf kerken uit de PKA en de Lutherse kerk aan deel om elkaar, en zo mogelijk ook andere kerken, te inspireren tot nieuwe duurzame stappen. Hoe bevalt dat?
Mariette: Dat bevalt goed. Ik leer ervan. Je komt erdoor op nieuwe ideeën. Je ziet ook dat iedere kerk het op een andere manier aanpakt. Eén van de kerken stookt helemaal niet in de winter; er ligt daar een stapel dekentjes klaar voor gebruik. In een andere kerk worden geen verse bloemen meer gekocht omdat er zoveel giftige stoffen worden gebruikt bij het kweken van bloemen. We leren ook van elkaar dat het niet honderd procent goed kan. Zo wilde ik in Vrijburg af van de agressieve middelen voor de professionele afwasmachine; maar ja, toen werden de kopjes niet meer schoon…
Mariette: Wil jij nog iets vertellen over wat de werktafel voor wijkkerken kan betekenen?
Annemarie: We kunnen advies geven naar aanleiding van concrete vragen. Bijvoorbeeld: wat is duurzame én betaalbare koffie om na de dienst te schenken? We hebben ook een idee voor een kort programma na een kerkdienst, waarbij we in samenwerking met mensen uit die gemeente het thema duurzaamheid in de hele gemeente aankaarten. En we kunnen in een open brainstorm meedenken over wat in een bepaalde gemeente de wensen en mogelijkheden voor duurzaamheid zijn. Want met onze zes kerken in de werkgroep hebben we inmiddels een mooie lijst met haalbare activiteiten in onze stadscontext, die heel inspirerend zou kunnen zijn voor andere wijkkerken.
Foto’s: Marloes van Doorn
GroeneKerken
Groene Kerken is een interkerkelijke organisatie die gedragen wordt door Kerk in Actie en de Maatschappij van Welstand, een charitatief vermogensfonds. Kerken die zich aansluiten (500+) delen een besef van dankbaarheid en ook bezorgdheid om de schepping, en willen daar samen mee aan de slag. Informatie: groenekerken.nl. Daar vind je diverse mogelijkheden om stappen richting duurzaamheid te maken: van verduurzaming van het kerkgebouw tot inkoop, afval, geld, bewustwording en levensstijl.
Werktafel Duurzaamheid
Dit is een werktafel van de Protestantse Kerk Amsterdam waarin zes gemeentes met elkaar samenwerken. Zo inspireren ze andere wijkgemeenten in de PKA tot nieuwe stappen.
Dit artikel komt uit het magazine (Vrbrg) – van Vrijburg, onderdeel van de Protestantse Kerk Amsterdam. In mei 2025 kwam deze editie uit.
